Wintergroene tuinplanten

(Klik op de pijltjes voor de volgende foto. Klik op de foto voor een vergroting)

Een tuin die overdacht is ingericht heeft in de winter ook attractiewaarde. Dat hoeft zich niet perse te uiten in een overdadige bloei. Wintergroen blad in allerlei vormen en kleuren, gekleurde stammen, takken en twijgen of bijzondere plantkenmerken kunnen zeker ook onze aandacht trekken.

Vroeger werd ons verteld dat een goed beplantingsplan maar 10% wintergroene planten mag bevatten omdat anders de tuin in het plantseizoen te weinig veranderd. Bij een te hoog percentage aan wintergroene tuinplanten kan een ’saai’ beeld ontstaan met weinig seizoenbeleving.

In de voorbije jaren zijn heel veel tuinen minder wintergroen geworden. Vooral de rups van de Buxusmot, samen met een schimmelziekte, heeft heel veel Buxushagen en Buxusvormen van het wintergroene blad ontdaan. Heel veel Buxushagen zijn geruimd waardoor er overal in Nederland winterkale tuinen zijn ontstaan.

Wintergroene planten zijn niet alleen onmisbaar vanuit een esthetisch oogpunt maar zijn, met name in de winterperiode, ook een veilige schuilplaats voor allerlei diersoorten waaronder tuinvogels. Denk bijvoorbeeld maar eens aan mussen en mezen die schuilen voor stootvogels (roofvogels) zoals de havik en de sperwer.

WELKE PLANTGROEPEN HEBBEN WINTERGROENE TUINPLANTEN?

Bomen. Een boom wordt in de plantkunde een overblijvende plant genoemd met een (enkele) houtige stam en een kroon. Een boom is doorgaans hoger dan 5 meter. Een meerstammige boom is feitelijk een struik of (sier)heester, een overblijvende plant, maar vertakt zich in de grond, of net daar boven, in meerdere takken of stammen.

Loofbomen verliezen in ons klimaat per definitie het blad in de winter. Ook de inheemse gewone beuk (Fagus sylvatica), soms bestempeld als ’bladhoudend’, is een loofboom en laat in de winter het blad grotendeels vallen. Voorbeelden van wintergroene bomen die het goed doen in ons klimaat moeten we zoeken in de groep naaldbomen (of coniferen) zoals de ceder (Cedrus), de den (Abies), de fijnspar (Picea), de zilverspar (Abies) en de douglasspar (Pseudotsuga).

Andere bekende wintergroene coniferen die uit kunnen groeien tot bomen, maar vaak als haagplanten worden aangeboden, zijn bijvoorbeeld Chamaecyparis (schijncypres), Cupressocyparis, Juniperus (Jeneverbes), Taxus (Venijnboom) en Thuja (Levensboom).

Daarnaast worden bomen aangeboden die weliswaar wintergroen zijn maar wel een (sub)tropisch uiterlijk hebben zoals Araucaria aurocana, (Apentreiterraar), Magnolia grandiflora (wintergroene beverboom of valse tulpenboom), Trachycarpus fortunei (wintergroene palm) en Quercus ilex (steeneik). De laatste wordt ook gekweekt als leiboom.

Struiken of (sier)heesters. Een struik of sierheester is eveneens een overblijvende plant maar vertakt zich onder de grond, of net daarboven, in meerdere takken of stammen. In de meeste gevallen wordt deze plantgroep niet hoger dan 5 meter. Om privacy te creëren in de tuin worden vaak wintergroene struiken aangeplant die hoger worden dan 150 cm.

Zonder compleet te willen zijn kunt u  denken aan de volgende winterharde wintergroene sierheesters: Aucuba japonica (broodboom), sommige Berberis-soorten (zuurbes), Camelia (Japanse roos), sommige Cotoneaster-soorten (dwergmispel), Sommige Elaeagnus-soorten en kruisingen (olijfwilg), Escallonia, Fatsia japonica (vingerplant), sommige Ilex-soorten (hulst), Kalmia latifolia (breedbladige lepelboom, zure grond gewenst), sommige ligustrum-soorten (liguster), Mahonia japonica (mahoniestruik), sommige Osmanthus-soorten en kruisingen (schijnhulst), Photinia x fraseri ’Red Robin’ (glansmispel), vele kweekvormen van Prunus laurocerasus (laurierkers), Prunus lusitanica (Portugese laurier), veel Pyracantha-soorten en kweekvormen (vuurdoorn), Rhododendron-soorten en kweekvormen (rododendrons), sommige Viburnums (sneeuwballen). En daarbij houd het m.i. wel op.... Veel wintergroene struiken en wintergroene sierheesters halen de 150 cm niet na 10 jaar groei en zijn dus minder geschikt om privacy in de tuin te creëren. 

Een aantal van bovenstaande wintergroene heestersoorten worden gebruikt om wintergroene hagen van te maken: sommige Berberis-soorten (zuurbes), sommige Ilex-soorten (hulst), sommige ligustrum-soorten (liguster), sommige Osmanthus-soorten en kruisingen (schijnhulst), Photinia x fraseri ’Red Robin’ (glansmispel), vele kweekvormen van Prunus laurocerasus (laurierkers) en Prunus lusitanica (Portugese laurier).

Vaste plant. Een vaste of overblijvend kruid is een kruidachtige (niet-houtige), overblijvende zaadplant, die meer dan eenmaal tijdens zijn levensduur kan bloeien én langer dan twee jaar leeft. Volgens deze definitie is lavendel, wel houtig, geen vaste plant maar een struikje of ’halfheester’. Andere voorbeelden van halfheesters zijn: Thymus vulgaris (gewone tijm) en Teucrium (Gamander). In de winter blijven de bovengrondse delen dus zichtbaar.

Wintergroene kruidachtige planten, soms met bodembedekkende eigenschappen, omvat ook een aantal bekende tuinplanten zoals Bergenia (schoenlappersplant), Pachysandra (Dikkemanskruid) en Vinca (Maagdenpalm). Sommige kruidachtige tuinplanten zijn wintergroen en hebben een grasachtig uiterlijk zoals sommige Carex-soorten en kweekvormen (zegge), Liriope (prairielelie) en Ophiopogon (slangenbaard). Mooie tuinplanten die het overwegend vooral goed doen in een halfbeschaduwde tuin en liever niet in de volle middagzon staan.

Toepasbaar zijn ook verschillende soorten Euphorbia (wolfsmelk) en Helleborus (kerstroos of nieskruid). Een opvallende eigenschap van kerstrozen is dat deze wintergroene planten meestal bloeien in de periode december-april al dan niet in het gezelschap van allerlei bolgewassen.

Grassen. Deze plantgroep bevat zowel lage wintergroene siergrassen als siergrassen (bamboes) die hoger worden dan 150 cm. Om privacy in de tuin te krijgen worden bamboes het meest toegepast. De bamboes worden door kwekers vaak ingedeeld in woekerend of niet woekerend. Niet woekerende bamboesoorten worden vaak niet hoger dan 250-350 cm. Woekerende soorten kunnen een hoogte bereiken van 500-600 cm maar moeten wel goed ingeperkt worden d.m.v. een wortelbegrenzer (”bamboefolie”). In Nederland zijn meerdere goede bamboekwekerijen te vinden met heel veel kennis en informatie over de geschikte bamboes en hun kweekvormen.

Een voorbeeld van een laag wintergroen siergras is Festuca (schapengras). Vooral Festuca glauca en de kweekvormen hiervan (blauw schapengras) worden regelmatig aangeboden als wintergroen siergras.

Klimplanten. De enige betrouwbare en gemakkelijk verkrijgbare wintergroene klimplant is Hedera (klimop). De Toscaanse jasmijn, of sterjasmijn, Trachelospermum jasminoides, kan prachtig in bloei staan in de zomer en lekker geuren... maar betrouwbaar winterhard is deze fraaie klimplant niet. Dat geld eveneens voor Clematis armandii, een wintergroene bosrank. Ja, het kan jaren goed gaan... maar opeens is daar een late vorstperiode en dan vriezen beide soorten tot de grond toe af. En weer opnieuw uitlopen wordt niet gegarandeerd.... Niet geschikt om in ons klimaat een privacy-scherm mee te laten begroeien!

Varens. Ook varens hebben wintergroene vertegenwoordigers! Vooral in trek bij plantenliefhebbers zijn Asplenium-soorten en kweekvormen (tongvarens), Blechnum spicant (dubbelloof), Cyrtomium-soorten  en kweekvormen (ijzervarens), Dryopteris-soorten en kweekvormen, Polypodium-soorten en kweekvormen (eikvarens), Polystichum-soorten en kweekvormen (naaldvarens). Mooie soorten voor een plekje op beschaduwde plaatsen in uw tuin!

BEPLANTINGSPLAN
Het maken van een goed beplantingsplan met een evenwichtige verdeling tussen wintergroene en bladverliezende tuinplanten vereist vakkennis en praktijkervaring. In een goed beplantingsplan wordt aangegeven hoeveel planten van een bepaalde soort op een bepaalde plaats in het tuinontwerp zou moeten worden geplant om de gewenste sfeer en privacy te krijgen.

Goed opgeleide tuinontwerpers met de nodige ervaring kunnen u daarbij helpen!

WAAR EN WANNEER WINTERGROENE PLANTEN BEKIJKEN?
Een goede periode om wintergroene planten te bekijken is natuurlijk te wintertijd vanaf januari tot half april. U kunt dan terecht in bijvoorbeeld het Gimborn Arboretum (https://www.bomenmuseum.nl/) in Doorn, Pinetum Blijdenstein (https://www.pinetum.nl/) in Hilversum, Pinetum de Belten (https://www.pinetumdebelten.nl/) in Vorden, Pinetum de Dennenhorst (https://middelpuntvannederland.nl/goudsberg-schatten/goudsberg-pinetum-de-dennenhorst-2/) te Lunteren, Arboretum t Vinkennest (https://www.monumentaltrees.com/nl/nld/gelderland/oldebroek/761_arboretumtvinkennest/) te Wezep, Pinetum Ter Borgh (https://nl.wikipedia.org/wiki/Pinetum_Ter_Borgh) te Anloo.

Ook kunt u vanaf 1 maart iedere dag terecht in De Tuinen van Appeltern (https://appeltern.nl/nl/) om wintergroene planten, in een echte tuinsetting, te bewonderen!

Auteur: Gilbert de Jong (Schetsservice (https://www.tuinontwerpervinden.nl/pg-30978-7-117273/pagina/schetsservice.html))
Foto’s: Gilbert de Jong

Foto’s en opnamelocatie: 

Araucaria araucana - Apentreiteraar, particuliere tuin
Asarum splendens en Asarum europaeum - Mansoor, De Tuinen van Appeltern
Carex conica ’Snowline’- Zegge, De Tuinen van Appeltern
Clematis armandii - De Tuinen van Appeltern
Diverse planten - Bamboekwekerij Boryana, Olderbekoop
Euphorbia wulfenii ssp. wulfenii - Wolfsmelk, De Tuinen van Appeltern
Hedera helix ’Arborescens’ - Struikklimop, particuliere tuin
Helleborus argutifolius - Corsicaanse kerstroos, De Tuinen van Appeltern
Liriope muscari - Leliegras, De Tuinen van Appeltern
Pinus mugo var. mughus - Dwergden. De Tuinen van Appeltern
Pinus nigra - Oostenrijkse den, meerstammig, Ebben Boomkwekerij Cuyk
Polystichum setiferum ’Dahlem’ - Naaldvaren, De Tuinen van Appeltern
Prunus lusitanica ’Angustifolia’ - Portugese laurier, De Tuinen van Appeltern
Skimmia japonica ’Rubella’ - Skimmia, particuliere tuin